ALAŞ ORDA DEVLETİ

ALAŞ ORDA HAREKETİ NEDİR?

Alaş orda Hareketi kısa tanımı ile 1910 ile 1920 arasında Kazak ve Kırgız Türklerinin birlikte ilan ettikleri devletin isminden Yola çıkarak Orta Asya’da Türkistan’da Rus ve Çin başta olmak üzere her türlü Emperyalizme baş kaldırdığı hareketin ismidir. Alaş orda Devleti Siyasi olarak 1917 – 1928 Siyasi varlık gösteren başkenti Semey olmak üzere kurulan Kırgız ve kazak Türklerinin ortak devletine verilen isimdir. 

Alaş orda Hareketi Ne Zaman Başladı

Alaş orda Hareketi resmi olarak 1905 Yılında başlamış ve Türkistan’ın bütününde 1912’ye kadar güçlenip gelişmişse de 1912’de kurulan Alaş partisinin etkisi ile gücüne güç katmıştır. Alaş hareketi ismini tarihi geçerliği olduğunu Kabul ettiğimiz Kazakistan’ın ünlü hükümdarı Alaş handan almıştır Alaş Han’ın bir diğer ismide orda olduğu kabul edilir. Kazak ve Kırgız milliyetçileri Türk tarihinin önemli satır başlarını ve kültürel özelliklerini çok iyi bir şekilde muhafaza ederek kurdukları siyasi parti ve başlattıkları özgürlük hareketine ve bağımsız devletlerine Atalarının isimlerini vererek Kültürel ve geleneksel ortak miraslarına sahip çıkma kabiliyetini göstermişlerdir.  

Alaş Nedir

Alaş kelimesi Kazak Türkleri arasında Uran yani parola olarak kullanılan bir kelimedir Kazak ve Kırgız Türklerinin Alaş Alaş diye Uran saldıkları çok olur der bir çağdaş dönem tarihçisi . Alaş orda devletinin milli marşını dikkatli bir şekilde incelediğimiz zaman Marş içinde Türklük ve Türkçülük vurgusu dikkatinizi çekmektedir. Altın orda milli marşından bir örnek verelim diyecek olursak “Arğı atam Er Türik” yani günümüz Türkçesi ile değerlendirecek olursak Ulu Atam Bahadır Türkdür Diyerek başlayan bir milli Marşa sahip olan Alaş orda devleti Türklerin kurduğu ilk Türk Milliyetçisi Orta Asya Cumhuriyeti diyebiliriz .

1905 Tarihin ’de Mustafa Çokay tarafından teşkilatlandırılan Türkistan’ın milliyetçi Aydınları Türkistan Müslümanları kongresinde Kazak ve Kırgız Türklerinin aydınları başta olmak üzere birçok Türkistanlı aydın Milliyetçi kesim Alaş adı altında bir bayrak altında birleşmişlerdir.

Kendilerine slogan olarak gelenek ve görenekleri Tarihi ortak kültürel değerlerinden yola çıkarak “Hepimiz Alaş’ın oğullarıyız” sloganını benimsemiş olan aydınların ortak hedefi ;

• Rus çarlarının daha önce başlattıkları Kazak ve Kırgız Türklerinin zorla Yerleşik hayata geçirmek için getirdikleri kanunları kaldırmak .
• Orta Asya’da İslam’ı çağdaş değerler ile birlikte yaygın hale getirmek. (Rus baskısından arındırmak )  
• Özgür Türkistan’ı inşa etmek ve Türkistan dan Rusları atmak .  

Türkistan’da Türklerin kadim tarihinden yola çıkarak geleneksel Türk kültürünü yaşamak ve gelecek nesillere aktarmak . Maddelerinin altında temel prensiplerini sıralamak mümkün gözükmekte isede genel anlamda Alaş orda hareketinin Türkçü Turancı çağdaş ilk hareketlerin içinde önemli bir rolü vardır demek mümkündür.

Alaş orda hareketinin önemli kurumlar ile birlikte hareket ettiğini Mustafa Çokay tarafından teşkilatlandırılan Türkistan Müslümanları komitesi ve Türk-Tatar komitesinin faaliyetleri ile ortak faaliyetleri yürütmesinden kavramak mümkündür.

Alaş Partisi

İşte 1912 Senesinde 1905 tarihinde faaliyetlerine başlamış olan Türkçü Turancı alaş orda Hareketi Alaş orda partisine dönüşmüştür. Partinin liderliğini Mustafa Çokay üstlenirken Yardımcıları da Abdulgaffar ve Amangeldi İmanov kardeşler yürütmüştür . Partide en sözü geçen kişiliği ise Alihan Bokeyhanulu idi. Bokeyhanulu Parti’nin Türkçülük ekseninde temel özelliklerini de belirleyen bir lider olarak Bilinmektedir.  Bokeyhanulu kendisini doğrudan kadim Türklerin Aralarına ve Cengiz Han’a mirasçı olarak görmektedir. Bütün Türk Yurtlarının tek Bayrak altında birleşmek ve bütün Türk Halklarının istiklalini kısacası Turanı arzu etmektedir. Alaş partisi genel anlamda Türklerin kurduğu ilk siyasi teşekküller arasında sayılmakta olup. Türkçü ve Turancı eğilimi ile de kadim Türk tarihinde ayrı bir önem arz etmektedir.

Alaş Orda Haraketinin Yükselişi

Alaş orda hareketinin liderleri Osmanlı imparatorluğu içinde gizli bir teşkilatlanma olan Türkçü Turancı ittihatçı önemli isimlerinde desteğini alarak. Türkistan’ın her yerinde Rusya’ya karşı başlayan isyanlarda başrolü oynayan önemli bir aktör olarak tarihimizde yerini almıştır.   hareketin liderleri ve Alaş partisi Rusya içerisinde yer alan bütün Türk Halklarının Kırgız Türklerinin önderliğinde. Alaş orda hareketinin Bayrağı altında Devletleşerek birleşmesini savunmakta idi.

Alaş orda hareketinin asıl önem kazanması Çar rejiminin çöktüğü 1917 senesi olmuştur. 1917 senesinde Rusya’nın kazak ve Kırgız olarak gördüğü bütün halkları içine alan. Bağımsız Alaş orda devletini ilan eden Partinin lideri Mustafa Çokay bu ülkenin Lideri olarak seçilmiştir. Alaş devleti kurulur kurulmaz Kırgız Türklerinin başlatmış olduğu Bişkek de liderliğini İmanov kardeşlerin yaptığı Alaş- Başan hareketine destek verdiğini görüyoruz. Bu Hareketin başkenti ise daha sonra Bişkek değil Hokant şehri olmuştur. Ve yine Aynı sene içinde kaynaklarda Alaş orda hareketinin Orenburg’da müslüman Kırgızların kongresini gerçekleştirdi. Rusya içinde Kazak Türklerin özerk bir yönetim kurmasını talep etti .

Alaş Orda Hareketi Nasıl Sonlandı

Alaş orda hareketinin 1917- 1919 arasında Türkistan genelinde birçok Türkçü Turancı faaliyetleri yürüttüğünü net olarak ifade edebiliriz. Alaş devleti 1919 senesinde kurdukları ordu kızıl Ordu tarafından mağlup edilip önemli bir çok lideri tutuklanınca dağılarak tarih sahnesine veda etmiştir. Partinin Türkçü kanadı Türkistan’ın güneyinde başlayan başka bir Türkçü Turancı isyan olarak kabul edilmesi mümkün görünen Basmacı hareketine katılmıştır ayrıca Parti’nin bazı ileri gelenlerinin Türkistan komünist partisine katıldığı görülmektedir.  

Edindiğimiz bilgilere göre Parti’nin ve hareketin lideri sayılan Alihan Bokeyhanulu daha sonra Sovyet parlamentosunda tercümanlık yapmış aktif siyasetin içinde yer almadığı görülmektedir. Fakat yazarlık hayatına devam etmiş birçok Türkçe yayınlanan gazetelerde yazarlık yapmış ve bir iki adet kitap da bastığı görülür. Ayrıca kazak dili adında bir Türkçü Turancı gazetede çıkarır. Fakat 1937 yılına gelindiğinde Katil Stalin tarafından verilen emirle  Türkçü Turancı olduğu gerekçesiyle KGB tarafından Katledildi . Alihan Bokeyhanulu’nun katledilmesi ile birlikte Hareketin Kazak kanadı da Kırgız kanadının akıbetine uğrayarak Tarih sahnesine veda etmiştir. Alaş orda hareketinin son üyeleri de Kazakistan komünist partisine katılmıştır.  

Alaş Orda Haraketinin Türk Tarihinde Önemi

Kazak ve Kırgız Türklerinin oluşturduğunu Alaş orda hareketinin. Türk tarihinde ki önemini. Bütün Türklerin bir Sancak altında birliğini sağlamak ülküsünün. Türklerin genetik olarak kanlarında taşıdıklarını ispat etmesi bakımından incelemekte gerekir. Türkistan da o dönemde alaş orda Hareketine benzer birçok Türkçü Turancı özgürlükçü demokratik hareketlerin var olduğunu görüyoruz .

Alaş Orda Ruhu

Kazak ve Kırgız Türklerinin bünyesinde Alaş orda ruhu hiç bir baskıya asimilasyon politikasına rağmen, sönmeyen bir meşale olarak varlığını sürdüren en önemli özellik olmuştur ki. 1988’de Emperyalist Rus faşizmi yıkılmaya yüz tutmuş olduğu bir zaman diliminde. Birçok Kırgız ve kazak Türklerinin Azat ve Aşar ismini verdikleri Hareketlere katılarak. “Alaş Milli Bağımsızlık partisi” ismi ile Yeni bir Türkçü Turancı siyasi teşekkül meydana getirmiştir.

Milli Ülkü

1988’de kurulan kısaca Alaş partisinin genel özellikleri 1917 Alaş partisinin özelikleri ile yüzde yüz uyumludur. Bu durum bize göstermektedir ki Kırgız ve kazak Türkleri yaşadığı onca Katliam , Soykırım, Asimilasyona rağmen “Milli Ülkülerini “ daima diri tutmaktadır.

Aşar Partisi

Alaş  partisi Türkistan partisi ile iş birliği yapmıştır Kazakistan’da 1994 de faşist olarak kabul edilen Parti’nin kapatılması üzerine Parti’nin ileri gelenlerinden birçoğu tekrar. Azat hareketine katıldılar ve Asar adını verdikleri yeni bir Türkçü Turancı parti kurdular bugün aşar partisi. ( Türkçe olarak imece anlamına gelir) Kırgızistan da yaşama mücadelesi vermektedir fakat Kazakistan’da parlamentoda yerini alarak siyasi varlığını sürdürmektedir.

Yazarın Notu

Tüm takipçilerimize Türkistan coğrafyasında yer alan bütün milliyetçi hareketleri dikkatlice incelemelerini tavsiye ediyorken. Türkiye’mizde yer alan Milliyetçi Hareket Partisinin de dikkatlice incelenmesini arzu ediyorum .

NE MUTLU TÜRKÜM DİYENE !