Değerli takipçilerimiz Alaş orda hareketinin Türk Milletinin Tarihinde yeri ve önemi isimli yazımızı okudu iseniz Alaş orda hareketinin liderlerinin yaşamını mutlaka merak etmiş olmalısınız düşüncesinden yola çıkarak bugünkü yazımızı arayı fazla soğutmadan Alaş orda hareketinin önderlerine ayırmaya karar verdim doğrusunu isterseniz daha öncesinde hakkında çok fazla bir bilgiye sahip olmadığım bu konu hakkında izlediğim bir kaç belgesel ve okuduğum birkaç makale konunun gelişimi büyük bir meraka celp etti beni bende okuduğum ve izlediklerimi sizlere aktarmak amacıyla yazmaya karar verdim diyebilirim . Alihan Bokeyhanulu
İçerik Şeması
ALİHAN BOKEYHANULU
Alihan Bokeyhanulu 1866 yılında Semey Bölgesinde doğmuştur. İlk öğrenimini Semey Bölgesinde tamamladığını düşünüyoruz daha sonra ombı teknik yüksek okulunu bitirerek. Petersburg orman enstitüsünde eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam etmiştir. ALİHAN BOKEYHANULU ve diğer Kazak aydınları Rus Japon savaşı sırasında yayınlanan Milliyetçi Kazak gazetesinde önemli görevlerde bulunmaya başlamış olmakla birlikte (1913-1918) “Kazak” Gazetesinde. Kazak ve Kırgız Türkleri başta olmak üzere bütün Türkistan’da Rus yayılmacı siyasetine karşı bir refleks geliştirerek çeşitli Türkistan sorunları hakkında makaleler kaleme almaya devam eder .
1914’de Rusya Devlet durmasında Müslümanların haklarının savunulması için Müslüman velilerin teşkilatlanmasından sorumlu olarak görevlendirilen. Alihan Bokeyhanulu’nun umum Rusya Müslümanları kongrelerine sürekli iştirak ettiği görülür. Alihan Bokeyhanulu bütün Türklerin hürriyetini Arzu eden büyük bir aydındır bu kapsamda. Tomsk’da Sibirya Cumhuriyetinin özgürlüğünü isteyen Sibir Türklerinin kongresine katılarak Sibirya Cumhuriyetinin Kazaktan ile birleşmesini savunur ve kurultaydan çıkan sonuç ALİHAN Bokeyhanulu’nun arzu ettiği gibi birlik ve beraberlik kararıdır. Alihan Bokeyhanulu
Alaş Orda Haraketi
ALİHAN Bokeyhanulu’nun asıl amacı Alaş orda hareketinin önderliğinde Bütün Türkistandan işgalci Rus ordusunu kovmak ve Millî bir Türk hükümeti kurmak olmuştur. ALİHAN Bokeyhanulu’nun bu faaliyetleri. Gürcü kökenli Stalin tarafından dikkatlice incelenmektedir ve ALİHAN Bokeyhanuluda diğer Milliyetçi Türk aydınları gibi defalarca tutuklanmış ve Düşüncelerinin sonucunda hapis cezasına çarptırılmıştır.
1920 – 1937 yılları arasında üç kez hapis cezasına çarptırılan ALİHAN Bokeyhanulu’nun 27 Eylül 1937 tarihinde Stalin canisinin emri ile. Kuruşuna süzülerek Katledildiğini görmekteyiz bu dönemde Rus emperyalizmi tarafından. Asimilasyona İşgale ve Soykırıma direndiği için katledilen bütün Türkistan Aydınlarını rahmet ve minnetle anıyor aziz Hatıraları önünde saygıyla eğiliyorum .
MUSTAFA ÇOKAY KİMDİR ?
Mustafa Çokay Kazak Türlerinin millî liderlerinden en önemlilerinden birisi olarak ortak hafızamızda müstesna bir yer edinmiştir. Mustafa Çokay Kazak Dava ve fikir adamı ve gazeteci kimliği ile Türkiye’de çok az kişi tarafından bilinmektedir. Bu yazıyı kaleme alma amacımız bu çok az kişinin miktarını biraz daha artırmaktan başka birşey değildir.
Mustafa Çokay
Mustafa Çokay Kazakistan’ın Ak mescit kentinde 25 Aralık 1890 tarihinde dünyaya gelmiştir. Mustafa Çokay Kıpçak Türklerinin önemli bir aydını olarak bilinmektedir. Babası Şokay olarak bilinen bir Kıpçak Aşiretinin reisidir annesi ise Bahtı hanım isminde bir Kazak Türküdür. İlk öğrenimini Kazakistan’ın Kızılorda kentinde tamamladı ve 1910 Senesinde Rusya’nın işgali altında bulunan Taşkent vilayetinde tamamladı. Mustafa Çokay çocuk yaşlarda Rus emperyalizmi tarafından uygulanan asimilasyon politikalarına şahit olduğu için. Petersburg üniversitesinde Hukuk fakültesine kaydını yaptırır ve Ünlü Rus aydınlatın dikkatini çeker ama Mustafa Çokay bey’in gönlünde yatan. Şanlı Sevda “Bütün Türklerin birliğidir “ ve bu sevda yolunda dünya nimetlerine kendisini kapatmıştır.
Öğrencilik yılları
Öğrencilik yıllarında “Milli Mücadele” ye başlayan Mustafa Çokay tarafından yürütülen Çar hükümeti tarafından askere alınmak istenen Türkistanlı gençlerin. Askere alınması sebebi ile başlayan isyanların sonucunda haksız yere öldürülen birçok masumun haklarını savunmak için başarılı bir mücadele vermiştir.
Türkistan Muhtariyeti
Mustafa Çokay 1916 yılında Rusya devlet dumasına Türkistan ve Müslümanların temsilci olarak seçilmiştir ve 1917 yılında çarlık Rusya’sı devrildiği zaman yeni yönetim’in Türkistan politikasında aktif rol almak istese de pek başarılı olduğunu düşünmüyorum. 1917’de düzenlenen Kazak kurultayına katılır ve ardından Taşkent’te Türkistan Müslümanları kongresine katılır. Bütün bu kongrelerin amacı Büyük Türkistan’ın birliği olduğu aşikardır. 1917’de bu kongrelerin sonucunda oluşturulan Milli Merkezin Başkanı seçilir başka bir deyim ile Türkistan Türklerinin Başbuğu Lideri seçilir .Liderliğinde Türkistan Türkleri 1917’de Sovyet Rusya’nın Türkistan politikasında değişiklik olmayacağı görüldüğü anda “Türkistan Muhtariyeti” yönetimi ilan edilir.
Doğu Rusya Muhtar müslüman Ülkeler Federasyonu
Mustafa Çokay bu Hükümetin içinde önce Dış işleri bakanlığı sonra Başbakan olarak görev alır ve Düzenli ordusunu kurma ve sosyal ve siyasi düzenlemelerde önemli adımlar atmış olan Türkistan muhtariyeti iki ay sonra Sovyet Rusya’nın işgaline maruz kalır. Mustafa Çokay tarafından teşkilatlandırılan Türkistan’ın Milliyetçi hareketi tarafından Türkistan’dan Rus emperyalizmini söküp atma projesi kapsamında Yürütülen faaliyetler durdurak bilmiyordu Sovyet Rusya’nın Mustafa Çokay hakkında idam kararı vermesi ile birlikte önce Taşkent’e geri çekilen Mustafa bey Alaş orda liderlerinin de katılımı ile bir dizi Siyasi faaliyetlerine burada devam ederken. Burada Başkurtların milli lideri Zeki Velidi Togan bey ile toplantılar düzenler ve Doğu Rusya muhtar müslüman ülkeler federasyonunu resmen kurarlar.
Mustafa Çokay Hakkında İdam Kararı
Mustafa Çokay bu federasyonun temsilcisi olarak Rusya Demokratlarının Türkistan’ın Ufa bölgesinde düzenlenen toplantıda Rusya kurucu meclis komitesinin başkan yardımcılığına seçildi isede Ekim 1918 ‘de tutuklandı. İdam edilmek üzere trene bindirildiginde Teşkilatlandırma yeteneği sayesinde Tatar işçilerin çıkardığı isyan sayesinde faşist Rusya’nın tek tarafı idam hükmünden kurtulmuştur. Mustafa Çokay Mangışlak Bakü ve Tiflis’te Özgürlük sloganı ile bağımsızlık hareketlerini organize etmeye çalışır fakat bu şehirlerin düşman işgaline uğraması sonucunda 1921 tarihinde anavatana Türkiye’ye gelir.
Türkistan Millî Birlik Teşkilatı
İşgal altındaki İstanbul’da özgürlük mücadelesi veremeyeceği anladığı zaman Paris’e geçti ve demokratik Rusya mücadelesi için çalışmalara girişti isede Rus emperyalizminin gerçek yüzünü kısa sürede görerek 1925’de kartları açık oynayarak Bağımsız Türkistan Mücadelesini yürütmeye devam ederek Türkistan millî birlik teşkilatını kurdu.
Almanlar Tarafından Zehirlenerek Şehit Oldu
İkinci Dünya Savaşı’nda Patisten Berline getirilir ve Alman hükümeti tarafından Rusya aleyhinde Faaliyetlerin içine girmiştir cephede savaşan esir Türkistan kökenli askerlerin tesbiti için görev yapar fakat nazi Almayası tarafından Türkistan’a özgürlük verilmeyeceğini anladığı an Berlin’i terk etmek isterken Alman nazi hükümeti tarafından zehirlendi ve 27 Aralık 1941’de vefat etti bugün mezarı Berlin Türk şehitliğinde Türkistan halkının siyasi birliğini savunan Mustafa Çokay’ın Fikir hayatında ALİHAN Bokeyhanulu’nun ve Alaş orda hareketinin büyük yeri vardır .
Mustafa Çokay Bey’in Çıkarılmasında Aktif Rol Oynadığı Türkçü Turancı Dergiler
Mustafa Çokay 1929 – 1937 yılları arasında Paris’te yaş Türkistan dergisini yayınlar ve dergide ki yazılarında Türkistan’ın özgürlüğü konusunu sık sık işler farklı dergi ve gazetelerde yedi yüzden fazla makalesi yayınlanan Mustafa Çokay bey’in çıkarılmasında aktif rol oynadığı Türkçü Turancı dergiler ‘in listesi mevcuttur İstanbul da; Yeni Türkistan, Paris de; Yaş Türkistan, Taşkent de; Birlik tuvı ( Uluğ Türkistan ) olmuştur . Mustafa Çokay KAZAKİSTAN CUMHURİYETİNİN özgürlüğüne kavuşmasında önemli bir rol oynamıştır .
Sovyet döneminde eserleri yasaklanan Mustafa Çokay tarafından Türkiye’ye çok özel bir önem verilmektedir Mustafa Çokay bey’in Her Türk’ün iki vatanı vardır birisi ana vatanı diğeri ise Türkiye Cumhuriyetidir sözünden net olarak anlayabilmek mümkündür.
