Eski çağlara dayanan Azerbaycan müziğinin, Orta Çağ’da âşık-ozan sanatı ve makamları günümüze kadar korunmuş olup, bugün de Azerbaycan kültüründe gelişmektedir. Doğu’daki ilk opera olan Üzeyir Hacıbeyov’un “Leyli ve Mecnun” operası ile başlayan Azerbaycan klasik müziği; lied, opera, bale, senfoni, koro müziğinin gelişmesinde önemli roller oynamıştır. 20. yüzyılda konservatuarların, operaların, müzik okullarının, müzik liselerinin ve orkestraların kurulması yeni müzik türlerinin oluşmasına olanak sağlamıştır.
Ermenilerin Azerbaycanlılara Yaptığı Soykırım Zamanındaki Müzikler
1988 – 1994 yıllar Azerbaycan için kanlı yıllar olarak tarihine girmiştir. 1988 yılında “Türksüz Ermenistan” oluşturma çabası Ermenistan’dan bir milyon Azerbaycanlıların kendi dede, baba topraklarından zorla kovulmasına neden olmuştur. 1990 yılında Ermenilerin Karabağ topraklarına artan taleplerine ve SSCB’nin onlara rehberlik edişine tepki gösteren Azerbaycan halkı, Bakü sokaklarında durumu protesto etmiştir. 20 Ocak 1990’da bu protestoyu durdurmak bahanesiyle Bakü’ye giren ve başlarında Ermeni subayların da bulunduğu Sovyet Ordusu, haklı protestoyu kanlı bir biçimde bastırmıştır. 143 masum vatandaşın hayatına mal olan bu hareket tarihe “Kanlı Ocak” olarak geçmiştir. Bu dönemde Azerbaycan bestecileri eserlerinde tepkilerini, acılarını müzik dili ile ifade etmişlerdir.
Bu eserleri “20 Ocak”(20 Yanvar), “Karabag” ve “Hocalı”’ya ithaf olarak 3 kısıma ayırabiliriz. “20 Ocak”a ithaf edilmiş eserler halkın acısının derinliğini anlatan eserlerdir: Cövdet Hacıyev’in “Şehitler” VII senfonisi (1990), Azer Rzayev’in “Bakı – 90” senfonisi, Sevda İbrahimova’nın “Vatan Şehidlerine” Kantatı (1990), Azer Dadaşov’un “20 Ocak” IX senfonisi, Aydın Agasiyev’in “Bu gam sana sığmaz, Dünya” koro ve solist için kompozisyonu (1990), Vasif Adıgözelov’un koro solist ve senfoni orkestra için “Çekin Karabağ’dan Kara Elleri” (1988) ve “Karabag Şikestesi” oratoryası (1988), Ramiz Mustafayev’in “Salatın” oratoryası (1990), Rauf Aliyev’in “Azadlığa Giden Yollar” (1990) Tevfik Bakıhanov’un “Hayır ve Şer” (1990) tek Cafer Ahmedli, Hatıra. “Dünden Bugüne Azerbaycan Müziği Üzerine Genel Bir Değerlendirme”.
144 perdeli balesi, Elnara Dadaşova’nın “Asker kızlar” ve “Kurban geyretine” liedgözelleme, Serdar Ferecov’un oda orketrası için “Söylenmemiş ninni”(1995), Musa Mirzoyev’in koro için “Geyret vakti”(1995), Arif Mirzeyev’in “Ocak Passionları” messası (2002), Memmed Ceferov’un “Yukulama Oğuz oğlu” kantatı (2004), Narmine Nagiyeva’nın “Cesurluk” senfonisi(2006) vb. Karabagın düşüşü zamanı yazılan eserlerden; Vasıf Adıgüzelov’un “Gam Kervanı” (1999) oratoryası, “Han Kızı” operası (2003), Tevfik Bakıhanov’un “Karabağ Harayı” (2001) senfonisi, Akşin Alizade’nin “Ana Toprak” (1993) odası, Neriman Memmedov’un 7. Senfonisi (1998), Ramiz Mustafayev’in “Hak Seninle, Azerbaycan” (1992) kantatası, Hacı Hanmehmetov’un “Elimde Sazım Ağlar” halk çalgı aletleri için şiiri (1991), Sevda İbrahimova’nın “Vatan Şehitleri” (1990) kantatı, tar ve yaylı orkestra için “Seni Özlüyorum, Şuşa’m” (1999), tar ve orkestra için “Karabağname” konçertosu (2007), Reşid Şafak’ın koro için “Ana toprak Karabağ”(2001), Firengiz Alizade’nin “İntizar” operası (2007), Rauf Aliyev’in koro ve orkestra için “ Karabağ memorialı”(2007) vb. örnek gösterilebilir. Hocalı Soykırımı’ndan Azerbaycan bestecileri de çok etkilenmişti.
Memmed Guliyev “Senfoni-Rekuem” (1995), Neriman Memmedov VII senfonisi (1998), Elnare Dadaşova org için “Hocalı Ninnisi”, Arif Mirzeyev org için “Hocalı Çocuklarına Ninni” (1998), Tevfik Bakıhanov “Humayün” senfonik müziği (2006), Oktay Recebov “Hocalı Avazları” oratoyası (2006), Azad Zahid “Rekviyem” (2011), Adviyye Rahmatova “Hocalı” senfonik Poema (2011), Yusif Mirişli “Hocalı 613” senfonik Poem (2012), Faik Nağıyev “Hocalı Harayı” Rekviyem (2012), Rauf Aliyev koro ve senfonik orkestra için “Hocalı”, Rena Kadimova yaylı orkestra ve koro için “Sarı Gelin” balladı (2013), Azer Dadaşov obua ve yaylı orkestra için “Hocalı Nalesi” (2015), Hatıra Ahmedli Cafer Piyano için Sonat 613, senfonik orkestra için “Hocalı-senfonik şiir” (2015) vb.
Hocalı’ya ithaf olunmuş eserlere örnek gösterebiliriz. Halen de bu konuda eserler yazılmaya devam edilmektedir. Katillerin henüz cezalandırılmaması ve dünyanın bu konuya çeşitli politik sebeplerle taraflı bakması nedeniyle büyük geçmişe sahip olan Azerbaycan müziği yaşanan bu vahşeti yazmaya devam edecektir.
DÜNYA SAVAŞI VE ÇIRPINIRDIN KARADENİZ
Dünya savaşı sıralarında Osmanlı devletinin Çanakkale de göğsüne vuran her mermiyi ciğerinde hisseden Azerbaycan, Osmanlıya her koldan destek çıkabilmek için elinden geleni yapıyordu. Fakat Azerbaycan da Rusların baskısı altında eziliyor, ve daha çocuk yaşta olan Ulu Türk Milletinin ilk Cumhuriyet devleti Azerbaycan’ın elinden pek bir şey gelmiyordu. Rusların Bakü ye girmesiyle 1. Azerbaycan devleti son bulmuş oldu.
Ahmet Cevat
5 mayıs 1892 tarihinde Azerbaycanın Gence şehrinin Seyfeli köyünde meydana geldi. daha genç yaşta Arapça, Farsça ve Rusçayı ana dili gibi öğrendi ve ilk şiirlerini yazmaya başladı. Okul bitince Osmanlı da balkan savaşları başlamıştı ve Ahmet Cevat hemen gizli yollarla İran üzerinden Osmanlıya gelerek bu savaşa katıldı. ÇIRPINIRDIN KARADENİZ i yazdı. İlk şiir kitapı olan KOŞMA ve ikinci kitabı İstanbulun işgalinie olan üzüntüsünden yazdığı DALGA isimli kitabıdır ve buu şiirler Osmanlı ordusu askerleri dillerinden düşmez oldu. Ayrıca Azerbaycan’ın milli marşını yazdı. Hüseyin Hacıbeyoğlu Ruslar Bakü’ye girdiğinde Osmanlıya kaçma imkanı vardı fakat – Biz gidersek ülkeyi kime bırakacağız. cevabı ile vatanında mücadeleye devam etti. 133 Kasım 1937 Tarihinde narvin adasında kurşuna dizilerek Rus askerleri tarafından infaz edilerek şehit edildi.
Çırpınırdın Kardeniz,
Bakıp Türk’ün bayrağına
“Ah” deyerdin, hiç ölmezdim,
Düşebilsem ayağına.
Ayrı düşmüş dost elinden,
Yıllar var ki, çarpar sinem,
Vefalıdır, geldi giden,
Yol ver Türk’ün bayrağına.
İnciler dök gel yoluna,
Sırmalar düz sağ, soluna
Fırtınalar dursun yana
Selam Türk’ün bayrağına.
Hamidiye o Türk kanı
Hiç birinin bitmez şanı
Kazbek olsun ilk kurbanı,
Selam Türk’ün bayrağına.
Dost elinden esen yeller,
Bana şiir, selam söyler
Olsun bizim bütün eller,
Kurban Türk’ün bayrağına
15 Aralık 1914, Gence/Azerbaycan – AHMET CEVAT
Leave a Comment