İçerik Şeması
KARDAŞ KÖMEĞİ TEŞKİLATI
Kardaş kömeği teşkilatı 1. Dünya Savaş Yıllarında Osmanlı ordusunun kaybettiği Sarıkamış Hareketinden hemen sonra Rus ordusu taarruza geçmiştir ve 16 Şubat 1916’da Erzurum’un işgali ile sonuçlanan. Bu taarruz Hareketi sonrasında Erzurum Halkı büyük sorunlar ile karşı karşıya kalmış durumdadır ki. O günlerde imdadına Azerbaycan Türkleri Çardaşları Erzurum halkının ve savaş sebebiyle Zor durumda kalmış Türk ordusunun yardımına yetişen Azerbaycan Türklerine minnettarız. Azerbaycan Türklerinin Erzurum Halkına yardım etmek için kurduğu tarihimizde çok iyi bildiğimiz bir dernek kuruluyor ve bu derneğin ismi Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriye’si derneği. Türk tarihinde önemi ve yeri çok büyüktür.
Bu cemiyet Kars, Erzurum, Kağızman, Ardahan , Batum ve Iğdır başta olmak üzere birçok kez bölge halkına yardımlarını iletmiştir. Cemiyetin faaliyetlerine Ruslar mâni olmak istese de cemiyet yardımları halka ulaştırmak için bin bir güçlükle Türk halkına ulaştırmıştır. Cemiyet Kendi elçilerini Haziran 1916’da Erzurum’a göndererek oradaki bölge halkının ihtiyaçlarını tespit etmek için çalışmalara girmiştir. Ve derneğin çalışmaları sırasında bölgede 15-18 bin civarında savaş mağduru insanın bölgede ihtiyaçları listelenmiştir.
CEMİYETİN FAALİYETLERİ
Cemiyetin faaliyetlerine baktığımız zaman bölgeye arpa , buğday ve un başta Olmak üzere şehirde tıbbi malzeme eksikliğini gidermeye yönelik çalışmalar olmuştur. Cemiyetin ileri gelenlerinden bir çoğu Uluslararası ileri gelen bütün yardım kuruluşları ile temasa geçmiştir ve uluslararası yardım kuruluşlarından bir hastane yapılmasını talep etmişlerdir. Erzurum’da ama böyle bir hastanenin yapıldığını görmüyoruz. Cemiyetin bir diğer Faaliyetini de bölgedeki yetim çocukları Bakü ve Tiflis de ki güvenilir yerlere gönderildiğini biliyoruz. Net olarak Bakü ve Tiflis’e giden çocukların sayısı bilinmese de kaynakların bazılarında 250 ile 400 arasında geçmektedir. Ayrıca cemiyet aracılığıyla bölgede dul kalan kadınlarında Rus ve ermeni askerinin elinden kurtarılarak. Bakü’ye götürüldüğü Bilgisi veren kaynaklar mevcuttur ve bu kadınların sayısı da 150 – 300 olarak çeşitli kaynaklarda geçmektedir.
Cemiyetin faaliyetlerine hız vermek amacıyla cemiyetin bir Şubesi de Erzurum’da açılmıştır . Cemiyet Türk ordusunun Erzurum’u ve bölgeyi geri almasına kadar bölgede yoğun bir mücadele vermiştir. Bölgeye Gazete, Dergi ve kitap yardımı dahi yapılmıştır. Cemiyetin amacı Türk halkının uyanması ve işgal karşısında direnişe geçmesini desteklemek olmuştur. Cemiyet’in merkezi Türkiye’ye yardım göndermek için büyük bir çaba sarf ederken merkezinde Kafkasya ve Türk Dünyasının her yerinden gelen yardımları toplayıp. İstanbul’a Hilal-i Ahmer’e gönderdiğini biliyoruz. Bunun daha öncesi de Balkanlar’da Türk ordusu savaşırken Azerbaycan’ın aydınları arasında Bakü deki görevini bırakıp Balkan cephesinde. Osmanlı saflarında savaştığını görüyoruz birinci dünya savaşında da aynı durumu görüyoruz.
BAKÜ’DE MÜSLÜMAN CEMİYET-İ HAYRİYESİNİN KURULUŞU
Azerbaycan’da birçok kişinin 19.yy’da Yardım kuruluşları kurduğunu bilmekteyiz bir çok kaynaklarda bu bilgiler yer almaktadır. Ancak bu kurulan derneklerin hiç birisi Azerbaycan Türklerinin ve Müslümanların yararına olmadığını görmekteyiz. Bu durum Azerbaycan Aydınlarının felaket şekilde canını sıkmaktadır muhtemelen bu olaya el atmak isteyen. Azerbaycan’ın önemli aydınlarından Hasan bey zerdabi 1870’li yıllarda Türklere ait bir hayır cemiyeti kurmak için girişimlerde bulunmaya başlamıştır. Ve çalışmalarına başlayan Hasan bey zerdabi cemiyetin kuruluşunu sağlamıştır.
1872 senesinde yardım faaliyetlerine başlamıştır fakat daha sonra Hasan bey zerdabi nin kurmuş olduğu cemiyet kapanmaktadır. Ve 1905’de yeniden Cemiyet’in kurulduğunu ve Cemiyetin kuruluşunda tüzüğü gereği sadece Bakü ve civarında yardım faaliyetleri yürütülür maddesi mevcut iken. Birinci Dünya savaşı yıllarında tüzük değişikliği ile bütün dünya Müslümanlarına yardım eder maddesi eklenerek. Gerçekten birinci dünya savaşında ve artı yıllarda aktif rol oynadığını görmek mümkündür. Azerbaycan’ın Türkiye’ye bu zor yılarda uzattığı kardeş kömeğinde Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriye’sinin önemli bir katkısı vardır bunu inkar etmek mümkün değildir.
KARDEŞ KÖMEĞİ TERİM’İN ORTAYA ÇIKIŞI
Kardeş Kömeği daha önce belirttiğimiz gibi Türkiye’nin cephede mağlup olması ile birlikte Azerbaycan heyetinin Kars merkezi olarak. Kafkasya’da Türklerin yaşadığı birçok yerde Yardım Heyetlerinin kurulmasına karar verilmiştir. Azerbaycan Türklerinin millî Lideri olarak Mehmet Emin Resulzade gazete yayınlanan açıklamasında Azerbaycan Türklerinin Nevruz’u kutlamak yerine kardeşlerine yardım edilmesi gerekliliğini vurgulamıştır. Kafkasya’da ve Erivan da yaşayan bütün Türkler Azerbaycan halkının büyük özverisi ile birlikte hareket ederek O sene nevruz kutlamaları yerine Kars, Ardahan, Batum ve Iğdır’a yardım etmeye karar vermişlerdir. İşte bu yardımlar esnasında Azerbaycan basını ve Türk Basınında yer alan Makale ve şiirlerde Yardım çağrıları sürekli olarak yazılmaktadır ve bu yazılar esnasında Kandaşlık Kömeği sloganı ortaya çıkmıştır. İşte bu slogan Türkiye’nin Yaşadığı zor dönemlerde Azerbaycan halkının uzattığı her yardım eli Kardaşlık Kömeği sloganı ile simgeleşmiştir.
KARDAŞ KÖMEĞİ GAZETESİ
Kardaş Kömeği Azerbaycan da yayın yapan dönemin Milliyetçi Aydınların desteği ile Azerbaycan da bu dönemde Gazete olarak çıkarılmıştır. Bu Gazetenin sembolik olarak Türk milletinin ortak hafızasında önemi büyüktür. Kardaş Kömeği gazetesinin ücretsiz basılması ve Dağıtımından gelen ücretlerin Tamamen Kars, Erzurum, Ardahan ve Batuma gönderilmiş olduğunu kaynaklardan öğreniyoruz .
Kardaş Kömeği gazetesinin haberlerinde yer alan bilgilere göre Gardaş Türkiye’nin başına gelen felaket yıllarında Azerbaycan Halkı topyekûn seferberlik ilan ederek Türkiye’nin yaralarını sarabilmek için can separene çalışmıştır. Azerbaycan Türklerinin daha sonraki yıllarda 1917’de Kardaş Kömeği gazetesinin ardından kardaş Kömeği dergisinin çıkarıldığını ve gelirinin Türkiye’ye gönderildiğini bizler bugün net bir şekilde ifade edebiliriz. Kardaşlık Kömeği dergisinin çıkarıldığını dönemde Derginin Mehmet Emin Resulzade beyin sahibi olduğu açık söz gazetesinin matbaasında basıldığı ve Rusya’nın yıkılması aşamasında yayınlandığı için daha özgür bir dil ile basıldığı söylenebilir.
Azerbaycan basını o dönemde bütün imkanını kullanarak Kardaşlık Kömeği sloganı ile Bölge halkı için Sürekli yardım toplamaya çalışmıştır. Kardaşlık Kömeği gazetesinin ve Dergisinin başta olmak üzere O dönemin Azerbaycan basınının etkisi ile Azerbaycan halkının o süreçte bizim Anadolu insanın tabiri ile elinde Avucunda ne varsa Gardaş Türkiye’nin yardımına gönderdiğini görüyoruz. Azerbaycan Aynı yardımları Türk Kurtuluş Savaşı’nda da yaptığını gayet net şekilde biliyoruz fakat ülkemizde Kardaşlık Kömeği gazetesi ve Dergisi ile birlikte Bakü’de kurulan kardeşlik cemiyeti pek bilinmeyen kuruluşların başında gelmektedir maalesef fakat ülkemizde Bir bedende iki can Türkiye Azerbaycan şekilde sloganlaşan Azerbaycan Türkiye kardeşliği Sonsuza kadar payidar olacaktır.
AZERBAYCAN TÜRKLERİ TÜRKİYENİN YANINDA OLMUŞTUR
Azerbaycan Türkleri Gence kardeşlik teşkilatı Kardaşlık Kömeği ve daha birçok dernekler ile Savaş Yıllarında kardeş Türkiye’nin yanında olmuştur . Azerbaycan’ın Millî şairlerinden Ahmet Cevat beyin yazmış olduğu Çırpınırdı Karadeniz eseri de bu zorlu günlerin acısını anlatmak için yazılmıştır ve Kafkas İslam ordusunun anısına bugün Türk dünyasının ortak Duygu Seli olmuştur. Ahmet Cevat beyin bizzat Türkiye o süreçte birçok yardımı ve desteği organize ettiği bilinmektedir. Ahmet Cevat beyin Azerbaycan ulusal Marşı’nın yazarı olduğunu da belirtmeden geçemeyeceğim . İşte kısaca anlatmaya çalıştığım Kardaşlık Kömeği sloganı ve Bakü’de kurulmuş olan yardımlaşma dayanışma teşkilatları Türkiye ve Azerbaycan Halkının bir ananın bir babanın öz ikiz evladı olduğunu dünyaya Kafkas İslam ordusu ile birlikte ilan eden önemli gelişmelerin başında gelmektedir.
AZERBAYCANIN SEVİNCİ BİZİM SEVİNCİMİZ, KEDERİ BİZİM KEDERİMİZDİR
Türkiye ve Azerbaycan arasındaki ilişkiyi Türkiye cumhuriyeti devletinin kurucusu Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’ün şu sözü bize net olarak ifade etmektedir. “Azerbaycan’ın sevinci bizim sevincimiz kederi Bizim kederimizdir” Azerbaycan Cumhuriyeti’nin merhum Cumhurbaşkanı Ebul Feyz Elçibey’in “ Türkiye ile Azerbaycan iki dost ülke değildir Dostluk Birbirini sonradan tanıyanlar arasında kurulur. Bizler kardeşiz “ diyerek Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kardeşliğini dünyaya Haykırmıştır . Yaşasın Azerbaycan Cumhuriyeti ! Yaşasın Türkiye cumhuriyeti!
YAZARIN NOTU
Makaleyi yazarken kıymetli eserinden büyük ölçüde yaralandığım Kardaşlık Kömeği ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi eserinin sahibi Betül Aslan hanımefendiye teşekkürü borç bilirken Eseri de konu ile ilgili her takipçimize şiddetle tavsiye ederim .
Ne mutlu Türküm diyene
