İçerik Şeması
ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI
Hepimizin bildiği üzere Modern çağdaş demokratik Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Ulu Önderimiz. Mustafa Kemal Atatürk’ün gerçekleştirmiş olduğu İlke ve İnkılâpların tamamı çağdaş demokratik modern Dünya Nizamına uygun olarak. Küllerinden doğmuş modern nitelikte ki icraatlardır. Modern çağdaş Türkiye’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün ilke ve İnkılâplarını Tarihsel süreçte incelemek gerekecektir. Türk’ün lale devri ile başlayan inkılâp ruhu Modern Türkiye’nin kuruluşu ile tamamlanmıştır.
Modern Çağdaş Türk İnkılâbının Dünyaya etkisini birlikte değerlendirmek istediğimiz bir yazı olacak . Tarif etmek noktasında Atatürk ilke ve İnkılâplarının en büyük özelliği hiç şüphesiz Halkın iradesine dayanmış. Halk tarafından desteklenen modern niteliğe sahip genel geçer dünyaca kabul edilmiş Siyasi sosyal doktorindir şeklinde tarif edilebilir. Atatürk ilke ve İnkılâplarının temel özellikleri sıralanacak olursa İlk özelliğini şüphesiz Tam Bağımsızlık ilkesine vermiş olduğu önemle özetlenebilir. Atatürk ilke ve İnkılâpları Tam bağımsızlığı hedefleyen ulusal değerlere dayanan toplumsal değerlere sıkı sıkıya bağlı. Halkın iradesine dayanan ve Halkın refah seviyesinin artmasını arzu eden Hoşgörü ve samimiyete dayalı bir İlke ve İnkılâplar örneğidir.
ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARININ İRAN ÜZERİNDEKİ ETKSİ VE RIZA ŞAH PEHLEVİ
Şüphesiz Mustafa Kemal Atatürk’ün fikirlerinden etkilenen birçok devlet adamı mevcuttur. Fakat bunların en önemlisi Tarihsel bütünlük içinde sınır komşumuz olan İran devletinin hükümdarı Rıza Pehlevi olmuştur. Rıza Pehlevi inkılabını Atatürk ilke ve İnkılâpları ile benzeştirdiğimiz yönleri. Öncelikle Vatan Sevgisi ve Milliyetçi Dünya görüşünün etkisi ile yapılmış olmasıdır. Fakat Rıza Pehlevi inkılabı Atatürk inkılâbından ayrılan yönü Batı desteği ile yapılmış olmasıdır ki. Rıza Pehlevi inkılapları halk desteğinden de yoksundu. Daha çok Amerika ve İngiltere destekli bir yönetim modeli idi yani kısacası manda ve himaye denilebilir. Bir nevi Mustafa Kemal Atatürk’ün ve Türk milletinin İnkılâpları ise Manda ve Himayeye kesin suretle karşıdır.
Rıza Şah Pehlevi ilk başta Pehlevi Hanedanını kurmasından sonra büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün etkisi ile İran Cumhuriyetini ilan etmek istedi. İse de bu duruma İngiliz ve din adamlarının sert muhalefeti sebebiyle yapamaması İran Rejiminin manda olduğunu kanıtlar niteliktedir. Yani Şah rızanın İnkılâpları büyük oranda Ulusal Bilinçten yoksun gözüküyordu. Atatürk ilke ve İnkılâplarından en çok Kılık kıyafet noktasında etkilenen şah öncelikle kadınlara ülkesinin şartları içerisinde olabilecek en iyi şekilde kılık kıyafet özgürlüğünü hediye etmiştir.
MODERN EĞİTİM VE MEDENİ HAL İNKILABI
1931 Evlenme yasası ve 1932’de Tahran doğulu kadınlar kongresini düzenleyen şah hükümetinin Başbuğ Atatürk’ün ilke ve İnkılâplarından etkilendiğini açıkça göstermektedir. Rıza şah eğitim Modern Laik çağdaş bir eğitim seviyesine getirmek isteğinde idi ve bu doğrultuda yapmış olduğu ilk faaliyetde medreseleri kapatarak modern okullar inşa etmek olmuştu. Bu faaliyet de bir nevi tevhidi tedrisat kanunun bir nevi özeti gibi idi. Rıza şah eğitimin önemini kavramış ve eğitimin gücünün farkında olan bir lider olarak ik kez İranlı gençleri şahsi hazinesinden burs vererek. Avrupa’ya harp okulu ve üniversite öğrenimi için göndermekte aceleci davranmıştır.
EKONOMİ ÜZERİNE YAPILAN İNKILAPLAR
Rıza şah İran Millî Bankasını kurarak İran ekonomisi üzerinde bulunan İngiliz etkisini küçültme yöntemlerini takip etmiştir yani bir nevi Atatürk’ümüzün önem vermiş olduğu Ekonomik bağımsızlığa Rıza Şahın da önemli derecede önem verdiğini görmekteyiz. Rıza şah Ziraat bankasını kurmuş ve Gümrük Yasasını çıkarmış ve ülke gelirlerinin büyük kısmını İran hazinesine katmayı başarmıştır. Rıza şah önderliğinde kurulan Tahran üniversitesi ülkenin eğitime vermiş olduğu önemi göstermiştir ayrıca Ülkede çeşitli fabrikaların kuruluşu da ekonomik bağımsızlığa verilen önemin ve Rıza Şahın ATATÜRK İNKILÂPLARINDAN etkilenme derecesini bize gösterir.
Rıza şah karakteri itibariyle din ve devlet işlerini birbirinden itina ile ayrı tutan bir lider olarak özelikle halkını din ve mezhep olarak ayrıt etmeyen belkide ilk İran hükümdarı olarak tarihe geçmiştir. Rıza Şahın canını sıkan en büyük sorun ise Ülkesindeki İngiliz varlığı olmuştur ve varlığı sona erdirip tam bağımsızlığı hedefleyen ulusalcı bir liderdi. İlk önce ülkesindeki İngiliz petrol varlığına son vermeyi amaç edinmiş ve İnkılâpları geliştirdikçe İngiliz varlığına yavaş yavaş darbe vurmaya başladı. Rıza Şah Atatürk ilke ve İnkılâplarından aşırı derecede etkilenmişti ve Ulusal Bilinçten aşırı derece de etkilenen Rıza şah modern ve Ulusal bilince önem veren bir ordu oluşturmak görevini kendisine gaye edinmişti.
RIZA ŞAH’IN ASKERİ İNKILABI
Rıza şah modern İran ordusunu oluşturmak için Almanya’dan aldığı Modern hava araçları ve İtalyanlardan aldığı modern gemiler ile İran Hava ve Deniz kuvvetlerinin çekirdeğini oluşturan önemli bir liderdir. Rıza Şahın bu özelliğinde de diğer özelliklerinin olduğu gibi Atatürk’ümüzün İlke ve İnkılâplarının büyük önemi vardır. İran rejimi Rıza şah önderliğinde gerçekleştirilen ilke ve İnkılâpların etkisi ile Modern çağdaş ve laik bir görünüme kavuşmuş ve Ulusal Bağımsızlığı önemseyen bir siyasi anlayış belirlemiştir fakat Müttefiklerin Ruslara Yardım götürmesini kabul etmeyen İran şahı Rıza şah müttefik kuvvetler tarafından istifaya zorlandı ve istifa etti. Rıza şah istifa ettiğinde arkasında Atatürk ilke ve İnkılâplarından esinlenerek bazı eksikleri ile oluşturulmuş modern çağdaş ve laik bir İran devleti vardı ve İran’ın tek eksiği ve en önemli eksiği ulusal bağımsızlığı olarak Tarihe geçmiştir.
RIZA ŞAH İNKILÂPLARININ ATATÜRK İNKILÂPLARINDAN FARKI
Rıza şah İnkılâpları taktiksel olarak baştan yani en önemli öğeden başlamaması yüzünden başarısız olmuştur denilebilir , bu ilke Millî Bağımsızlık ilkesinden başkası değildir. İran Toprak bütünlüğünü sağlayamayan bağımsız olmayan ve manda ve himaye altında olan bir ülke olduğu için En Büyük kaynağı Ulusal Bağımsızlığı olan Atatürk ilke ve İnkılâpları İran coğrafyasında başarısız olmuştur.
ULUSAL EGEMENLİĞİ SAĞLAMADAN İNKILAPLARI HAYATA GEÇİRMESİ
Başbuğumuz Mustafa Kemal Atatürk milli İstiklal bir hayat meselesidir diyerek ulusal bağımsızlığın önemini vurgulamaktadır ve İran üzerinde ki etkisi ile de bu durum bize güzel bir örnek olmuştur. ulusal egemenliğin olmamasının yanı sıra İran halkının ilke ve inkılapları destek vermemesi ulusal bağımsızlığın önemini kavrayamaması ve İran coğrafyasında fiziksel bütünlüğün olmayışı ( Rıza şah’ın iktidara geldiğinde toprak bütünlüğünü bizzat kendisinin sağladığını düşünürsek ) ilke ve inkılaplarının hayata geçirilirken çok sıkı bir muhalefetle karşılaşılması ve bu muhalefet üzerinden dış güçlerin yararlanması ve İran üzerinde siyasi tahakküm oluşturması.
İRAN DİNİ YAPISININ İNKILAPLARA TERS DÜŞMESİ
İran halkının yapılan inkılaplara dini değerler sebebiyle sürekli karşı çıkması ve şahın bu baskıları güç kullanarak bastırmak istemesi sonucunda verilen tepkilerin hızla büyümesi ve şahın yerli ve milli ekonomiye gereken önemi verememiş olması İran’ın güçlü bir petrol ülkesi olmasının yanı sıra o dönemde müttefikler için önemli bir coğrafyanın anahtarı olması sebebiyle bir türlü bağımsız hareket etme mekanizmasına izin verilmemesi Rıza şah’ın ilke ve inkılaplarının tarihsel bütünlükten uzak olması sebebiyle halk ve toplum nezdinde başarısız olması Rıza şarkın ilke ve inkılaplarının Atatürk ilke ve inkılaplarından ayrılan önemli noktalarıdır.
İNGİLİZ BASKISINDAN KURTULAMAMASI VE MUHALAFET ETKİSİ
Tahmini olarak Rıza şah hükümdar olmasının hemen ardından ilk yurt dışı gezilerinden bir tanesini Türkiye’ye gerçekleştirmiştir. Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün ilke ve inkılaplarını kendisini titizlikle örnek alan Rıza Şah bizim görüşlerimize göre yapmış olduğu ilke ve inkılapların hiyerarşik önceliğini kavrayamamış olması ve ulusal bağımsızlığı sağlamadan diğer inkılapları gerçekleştirme hevesini düşmesi , halkının desteğini yanına alamaması ve demokratik bir rejim kurmamış olması Rıza Şah inkılaplarının nefesini İngiliz Neşteri ile kesip atmıştır. Yukarıda belirtilen sebeplerin özet cümlesi şüphesiz demokrasinin olmayışı ulusal bağımsızlığın sağlanmamış olması ekonomik bağımsızlığın tam anlamıyla kullanmamış olması jeopolitik önemini kavramış olması ve sömürge güçlerinin İran gibi önemli bir jeopolitik noktayı Kendi kaderine terk etmemekte kararlı olması Rıza Şahın henüz gücünün başlarında olması iran üzerinde gerçekleştirmek istediği ilke ve inkılaplarının İngiliz Neşteri ile kesilip atılmasına oluşturulmuş sebeplerdir .
KAYNAKLAR
Not: Mustafa Kemal Atatürk İran şahının Türkiye’ye gelmesi üzerine Özsoy operasını sahneletmiştir.
