İçerik Şeması
CEDİDCİLİK HARAKETİ NEEDİR?
Türkistan Coğrafyasını Dikkatli bir şekilde ele aldığımız zaman Medeniyetin beşiği olduğunu idrak etmemiz kolaylaşır ve Türkistan Coğrafyasının Tarihte çektiği zulmü Dünya’da hiç bir coğrafyada görmemiz mümkün değildir. Türkistan’ın kültürel yapısını incelediğimiz zaman Cedidcilik hareketinin temelinde yatan maddi manevi gücün Türkçülük Ülküsü olduğunu görmekteyiz. Orta Asya’da bizim Türkistan olarak isimlendirdiğimiz yüce Turan Topraklarında ceritcilik ismi verilen. Eğitim ve kültür hareketi olarak ortaya çıkan cedidcilik akımının önde gelen isimlerinden birisi olan İsmail Gaspıralı beyin şahadetinin yıldönümü vesilesiyle tekrardan Rahmetle yad ediyoruz. Cedidcilik akımı Rusların asimilasyon politikalarına karşı bir reaksiyon gösteren. Türk aydınlarının bütün Türkistan topraklarında yeşermesinin sonucunda. Pan-Türkist ve Pan- İslamist bir dava niteliğini taşıyan milliyetçi Bir Harekettir. Ve Orta Asya’da bütün Türk Yurtlarını etkisi altına alan Ceritcilik akımının daha sonraki yıllarda Alaş orda hareketi başta olmak üzere. Türkistan’da bütün Bağımsızlığın hareketlerini etkisi altına almıştır.
CEDİDCİLİK HARAKETİ TARİHİ
Türkistan’da ilk olarak Sosyal siyasi reformlar olarak ortaya çıkan ceritcilik akımının 19.yy gelindiği zaman Cerit ismi verilen okullar açılmaya başladı açılan bu okulların. Türk milletinin geleceğinin milliyetçi fikirler’ in ekseninde yetiştirtilmesi açısından önem taşımaktadır . 1900 yılında Buhara’da açılan okullar ‘ın yanısıra 1918’e kadar Türkistan’ın her yerinde açılan Usulü cedid okullarının sayısı 138 olarak kayıt altına alınmıştır. Usulü cedid okullarının Rusya’nın engelleme çabalarına rağmen. Türkistan Coğrafyamız ’da bu kadar geniş yer almasında Türkistan Halkının İlime, Bilime ve Fenne ilgisinin yanısıra Millî Kimliğine olan sahiplenme duygusu önemli rol oynamıştır.
Buhara emirliği bünyesinde açılan seksen usulü cedid okullarının payı bugünkü Kazakistan ve Kırgızistan Cumhuriyetlerinin oluşumunda önemli rolü olduğunu inkar edemeyiz. Türkistan Genel Valiliğinde Kurulan elli yedi genel usulü cedid okulları ise bugün büyük oranda bağımsız Türkistan Halklarının mimarı olmuştur. Usulü cedid okullarının ve fikir akımı olarak Cedidcilik hareketinin temelinde yatan Türk Milliyetçiliği fikri ile çıkarılan. Tercüman gazetesinin trajı 15-20 bin arasında olduğunu bilmekteyiz.
TERCÜMAN GAZETESİ
Osmanlı imparatorluğu içinde usulü cedid fikrinden etkilenen aydınların Tercümana nasıl sahip çıktığını ve Tercümanın etkisinin büyük olduğunu Sovyetlerin bir tarihçisi şöyle diyerek itiraf etmiştir. “ Bu küçük gazetenin etkisi İngiliz Times gazetesinin etkisinden daha büyüktür. “ demektedir. İsmail Gaspıralı beyin etkisiyle usulü cedid fikrinin Türkistan ve Osmanlı Türklerinin içindeki etkisini geliştirmek amacıyla olduğunu düşündüğüm. bir şekilde gazetenin dilini Türkiye Türkçesi ile çıkarmaya başlamıştır. İsmail Gaspıralı beyin fikri muhtemelen Türk Dünyasının ortak bir dilde ve ortak bir lehçede birleştirmek amcacıda vardır . İsmail Gaspıralı beyin Dilde fikirde işte Birlik ilkesi doğrultusunda Turancı faaliyetlerin içinde bulunduğu ve Türkistan’a bu parolayı kalıcı olarak yerleştirmek amacında olduğu inkar edilemez.
DİLDE, FİKİRDE, İŞTE BİRLİK
Dilde fikirde işte Birlik ilkesi Sadece Türkistan Türklerinin değil dünya üzerinde ki bütün Türklerin kurtuluşunu amaç edinmekte idi . Türkistan’da Artan Rus emperyalizmi tarafından bilinçli bir şekilde uygulanan ağır asimilasyon politikalarına Dünya üzerinde hızla yayılan. Millî Bilinç ile karşılık vermiş olan Türkistan aydınlarının amacı. Topluma genel anlamda Milliyetçilik ve vatanseverlik şuurunu aşılamak ve TÜRKİSTAN’DA işgali bitirmek üzere millî bir Türk Devleti kurmak olmuştur.
Tercüman gazetesi vasıtası ile Türk dünyasının her karışında ilmi ,edebi, fikri , kültürel Milliyetçilik anlayışının yerleşmesine katkı sağlayacak olan İsmail Gaspıralı beyin. FİKİRLERİ Türk dünyasında ve Osmanlı Devleti’nin son günlerinde Türk aydını arasında hızla artan Türklük bilincine TÜRKÇÜLÜK şuuruna hız kazandırmıştır.
USULÜ CEDİD OKULLARI
Gaspıralı İsmail Bey’in etkisi ile Kırım’da 350 olarak tesbit edilen usulü cedid okullarının dili Türkiye Türkçesi ve Rusça olarak bilinmektedir. Türkistan’ın genelinde böyle olduğunu düşünüyorum ve ayrıca çağına göre en gelişmiş teknik ve eğitim bilimleri açısından yeterli seviyede olan usulü cedid okullarının mezunları genelde TURANCI ve İSLAM BİRLİĞİ fikrinin daima savunucu olmuşlardır. Bu okulların mezunlarının birçoğu Emperyalist Rus ordusunca TÜRKİSTAN’A HÜRRİYET MUCALESİ verdikleri için Katledildiler.
Usulü cedid hareketinin tercüman haricindeTarakki, Hurşit, Turan , Asya , Buhara-ı şerif , Türkistan, Kazak, Balapan Gazetelerin yanısıra. Ayna,İstilah ve Yurt dergilerinin tamamı Türkiye Türkçesi ile Dilde birlik ilkesine uygun şekilde TÜRKİSTAN’DA faaliyet göstermektedir.
1905 Rus Japon Savaşı’nın hemen ardından Rusya’da Özgürlük ortamı oluşması sonucunda Kurulan usulü cedid Medyası sayesinde Türkistan’ın aydınlanma devri başlamış oldu . Usulü cedid hareketi okulları ve Bu basın yayın organlarının etkisi ile oluşturduğu Kültürel etki ve kendi edebi görüşleri. Günümüzde dâhi etkisini gösteren bir akımdır . Çarlık Rusya’sı Usulü cedid okullarının tasfiyesini Arzu etmektedir çünkü usulü cedid hareketi “Milli ülkü” “Milli Bilinç” “ MilliAhlak” “MilliTerbiye” etrafında şekillenen Türkçü ve özgürlükçü mücadele etkisi ile. Rus emperyalizmine karşı potansiyel bir güç olarak ortaya çıkması Çarlık Rusya’sını korkutmak la beraber. Çarlık Rusya’sı usulü cedid hareketini engellemek için büyük çaba harcamıştır.
USULÜ CEDİD HARAKETİ NASIL SONLANDI
Çarlık Rusya döneminde Kültür Teşkilatı kurulmasına izin verilmediği için usulü cedid hareketi düzenli bir teşkilat olamamıştır. Bu zamana kadar (1917) iki adet cemiyet kurarak Marifat – berakat cemiyetleri aracılığı ile eğitim ve kültür hareketini yönlendirmektedir. 1917 sonrası Sovyet Rusya’nın usulü cedid hareketi ile işbirliği yapmayı düşünmüş fakat bu proje Usulü cedid hareketi tarafından “Milli politikalara” ters düştüğü için kabul edilmemiştir.
1917 Ekim Devrimi sonrasında meydana gelen geçici özgürlük ortamında birçok gazete ve dergi neşir eden usulü cedid hareketinin bütün yayınları Sovyet Rusya’nın Asimilasyon politikası gereğince kapatılmıştır. Bunun üzerine Usulü cedid Hareketi Sovyet Rusya’nın basın yayın organlarında Meşru ve Haklı Taleplerini yazmaya devam ediyordu. Fakat 1937-1939 Arasında Sovyet Rusya’nın Devlet Düşmanları olarak gördüğü Milliyetçi ideolojinin temsilcisi olarak gördüğü usulü cedid mensubu bütün vekiller tutuklattı ve birçoğu da sürgüne gönderildi iddiası ile kurşunlanarak katledilmek suretiyle Cedid okullarına ve Usulü cedid Hareketine son verildi. Usulü cedid Hareketinin filen Yok edilmesi mümkün oldu ise de Türkistan Coğrafyamız ’da. Usulü cedid Hareketinin ruhen etkisi Türkistan da hiç bir zaman silinmeyen bir iz olmuştur .
Türkistan’da Millî kültürün esasına dayalı mücadele ve Millî Devlet fikri bütün baskı ve asimilasyon politikalarına rağmen silinmeden varlığını korumuştur. Bunun en güçlü ispatı 1990 yılında Sovyetler Birliğinin dağılmasının hemen ardından kurulan 6 Bağımsız Türk Cumhuriyeti olmuştur.
USULÜ CEDİD HARAKETİ GERİDE NE BIRAKTI
Usulü cedid Hareketinin Kırım , Kazan, Azerbaycan topraklarının tamamında 1880 yılında kültürel Türk Birliği olarak isimlendirilen Usulü cedid Hareketinin başlamasının ardından. İttihat ve Terakki cemiyetinin Desteği ile siyasi Türkçü bir harekete dönüşmesi kaçınılmaz olmuştur.
İsmail Gaspıralı gibi Kazanlı bir Türk olan Yusuf Akçura beyin 1904 de yazmış olduğu üç tarzı siyaset eseri Türkçülüğün manifestosu olmuştur. Ve Yusuf Akçura bey Türkçülüğün fikir babası olarak görülür. Bizlerin anladığına göre Usulü cedid hareketi Türkistan’da Rus emperyalizmi ve asimilasyon politikalarına karşı “Entelektüel bir hakaret “ olarak ortaya çıkmıştır .
Usulü cedid hareketi Türk Dünyasının genelinde Millî uyanışın bir nevi Türk Rönesans’ının edebiyata, Dile, Dine ve Politikaya dile Yansıması ile etkisini günümüze kadar gösteren geniş bir hareket olmuştur.
Filen Sovyet Rusya’nın Emperyalist oyunlarının sonucu olarak 1937’de Bütün usulü cedid hareketinin önde gelenleri toplu olarak kuruşuna dizilmiştir.
Şekil bakımından Sovyet Rusya’nın yok ettiğini zannettiği usulü cedid hareketinin önde gelen Fikirleri olarak gördüğümüz. Türkçülük ve Turancılık Ülküsü Türkistan halkının gönlünde daima diri kalmıştır. Bahsettiğimiz gibi Bu diri ruh Türkistan’da bir kültür asimilasyonuna geçit vermemiştir.
Ve sonuç itibariyle Bağımsız altı Türk Devleti’ni Türk milletine armağan etmiş olan İdeolojinin ve Altı Türk Devleti’nin temelinde usulü cedid hareketinin bulunduğunu inkâr edilemez bir gerçek olarak tarihe not düşüyoruz .
Türk dünyasının ilk ortak eğitim reformu olarak 1884 ‘de kırım Türklerinin Bahçesaray mevkiinde İsmail Gaspıralı önderliğinde kurduğu. Usulü cedid hareketinin ve okullarının Türk dünyasına eğitim kültür Millî bilinç olarak özetleye bileceğim
YAZARIN NOTU
Hürriyet’e götüren kazanımlar başarısı küçümsenecek bir başarı asla olmayacaktır. Usulü cedid hareketinin tüm önde gelenlerini başta İsmail Gaspıralı bey olmak üzere rahmet minnet ve şükranla anıyoruz. Türk dünyasının tez zamanda yeni bir usulü cedid hareketi ile Rusya, İran ve Çin başta olmak üzere bütün işgalci hükümetlerin Egemenliğinden kurtulması dileğiyle NE MUTLU TÜRKÜM DİYENE.!
