İçerik Şeması
TÜRK MEDENİYETİNİN KURUCUSU UYGUR TÜRKLERİ !
Uygurlar hakkında bugün bildiğimiz birçok bilgiyi Çin yıllıklarının yanı sıra Göktürk kitabelerinde ve Uygur kitabelerinde bulunabilir. Uygurlar hakkında bildiğimiz bilgileri sizin için derleyerek aktarmaya çalışacağım değerli Takipçilerimiz lütfen öneri kısmında ki kaynakları incelemeye çalışın ve kendinizi geliştirmek için çaba sarf edin .
UYGUR İSMİNİN ANLAMI
Uygur ismi birçok kaynak da akraba , Müttefik ve Topluluk olarak geçmektedir. Bunun yanı sıra Uygur terimi birçok kaynakta yüksek tekerlekli arabalılar olarak geçmektedir. Uygurlar Çin kaynaklarında Hun Türklerinin akrabaları Olarak gösterilmektedir. Uygurlar Çin kaynaklarında beşinci yüzyılda Töleslerin bir boyu Olarak Orta Asya’da hakim güç olarak gösterilmektedir. Uygurlar Orhun ve Selenge bölgesinin yerli halkları olarak tarihe geçmiştir. Göktürk kitabelerinde ise Uygur Türkleri dokuz Oğuz namı ile geçmektedir ve mitolojiye göre Oğuzhan’ın yirmi dört oğlunun dokuzuncusunun soyundan gelen hun Türkleri olarak yerini almıştır. Göktürk devleti kurulduğu zaman Uygur medeniyetinin kuruluş dönemi olduğunu tahmin etmekteyiz ve Göktürk devleti kurulur kurulmaz Göktürk hâkimiyetini tanımışlardır.
UYGUR MEDENİYETİ
Elimizdeki kaynaklara göre Uygur medeniyetinin kurucusu Kutluk Bilge Kadir Han’ın kurmuş olduğu Ordu-Balık şehrinde bulunan arkeolejik kaynaklar bu kuruluş 745 yılında olduğunu göstermektedir. Bize bu tarihten sonra iki yıl hükümdarlık yapan bilge Kadir Han’ın yerine kuruluş döneminde yaptığı faaliyetlerin belkide en önemlisi olarak gördüğüm Bengü taşlarını diktiren Moyen çor han olmuştur.
MOYEN ÇOR HAN
Moyen çor han Orhun vadisi yakınlardaki Bengü taşlarından edindiğimiz bilgilere göre Uygur kağanı 747 de tarih sahnesine çıktığından itibaren çevresindeki bütün Türk boylarını hâkimiyeti altına almıştır ve Göktürklerin kurucusu olduğunu tahmin ettiğimiz sekiz oğuzlar dahil birçok Türk kavmini hakimiyeti altına alan Uygurlar Türkleri kültür birliğinin ardından siyasi birliğine de ulaştırmıştır.
TÜRK TARİHİNİN BAŞLANGIÇ NOKTASI
Göktürk Devletinin dağılmasından hemen sonra 751 de ki Talas savaşında Karluklar ve diğer Türk boylarının desteğini alan Uygurlar ile İslam ordusu tarafından Çin kuvvetleri mağlup edilmiş ve Uygurların bugünkü vatanı olan Doğu Türkistan’a tamamen hakim olması bu dönemde başlamıştır. Bundan sonraki süreçte Uygur Türkleri Çin’in etkisi ile mani dinini benimsemiş ve yerleşik hayata geçmiştir. Türk milletinin milli öğeleri içinde bu durumun önemi büyüktür. Türk tarihinin başlangıç noktası olarak lanse edilebilir.
TÜRK TARİHİ BİR ÇOK İLKİ UYGURLAR’LA GÖRDÜ
Uygurlar Türkler arasında ilk kez din değiştiren ve yerleşik hayata geçen Türk boyudur . Türk ülkesini gezen birçok seyyah olduğu gibi bize o dönemden bilgi aktaran İbn-i fadlan Uygur ülkesi için birçok kültür ve medeniyetin bir arada yaşadığı hoşgörü sahibi bir ülkedir diye bahseder . Günümüz Türk Devletlerinde görülen birçok özellik Uygur medeniyetinin sahip olduğu ilk özelliklerden bize miras kalmıştır. Uygur Türkleri Böğü kağan döneminde Mani dinini kabul etmiştir. Ve Uygurlar da ilk vergi , kültür, spor , vergi ve Sivil örgütlenmeler Türk tarihinde görülen ilklerdir.
UYGUR DİLİ
Bu dönemde görülen birçok vahşi yaşam örneğine rağmen Uygur ülkesinde o dönemde kalan kitabelerinden anladığımız kadarıyla hoşgörü hâkimiyeti vardır. Uygurlar ilk dönemlerde Göktürk alfabesini kullanmışlar daha sonraki dönemlerde Uygur medeniyetinin incisi Uygur Türkçesini geliştirmişlerdir. Fatih Sultan Mehmet’in Otlukbeli fetihnamesi Uygur alfabesi ile kaleme alınmıştır ve Uygur Türklerinin dili bugün Doğu Türkistan da ve Türk Dünyasının Birçok yerin’ de konuşulmaktadır. Ve Uygur Türkçesi Moğol devletinin içinde ve mancurya bölgesinde Hakim olmuştur. Uygurlar Türkçe’nin Hakaniye lehçesini konuşmuştur. Kutadgu bilig , Ata Betül hakayık , divan-ı lügati Türk isimli eserler Hakaniye lehçesi ile Karahanlı döneminde yazılmıştır. Uygurlardan sonra kurulacak olan Cengiz imparatorluğu ve Timur imparatorluğu da Türkçe’nin Hakimiyeti içinde Hakaniye lehçesini kullananlar arasındadır.
UYGUR’LARDA SANAT
UYGUR RESİM VE MİNYATÜR SANATI
Uygur Türkleri Tufan bölgesinde bulunan Tarihi eserler Türklerde Minyatür sanatının ilk örnekleri olarak kabul edilmekte olan bu kalıntılar Uygur Türklerinin sanat yaşam ve kültür anlamındaki hayatlarını bize özetlemektedir. Resim sanatını öğrenen ve uygulayan İlk Türk boyu olan Uygurlar resim sanatında model kullanan ilk Türkler olarak bilinmektedir. İpek , keten , tahta ve duvarlara resimler yapıyorlar basmış olduğu kitapları resmediyorlardı. Evet Uygurlar Çinlilerden öğrenmiş olduklarını tahmin ettiğimiz matbaayı kullanan ve kitap basan ilk Türk topluluğudur. Uygurlar bütün eserlerinde öncelikle olarak mavi rengi tercih etmekle beraber kırmızıyı da hâkim renk Olarak kullanmakta idiler. Uygurlar için sarı ise güneşin rengi ve bayraklarının rengi olduğu için özel bir öneme sahiptir .
UYGUR TİYATROSU
Uygur medeniyetinde Garip , Ferhat ile şirin , Tahir ile Zühre gibi Tiyatro eserlerinin önemli yerleri vardır. Kaşgar ve Urumçi medeniyetin başkenti idi adeta.
UYGUR ŞEHİRLERİ
Uygur Türkleri Doğu Türkistan bölgesinde bugün dahi var olan birçok şehri inşa etmişlerdir. Ve bu inşa ettikleri yolları düzenli olarak yollar ile birbirine bağlanmıştır . Uygurlar bu şehirleri yirmi metre uzunluğunda surlar ile çevirmiştir ve surlar ile çevirdikleri şehirlere genellikle balık unvanı vermişlerdir. Uygurlar bu şehirlerde yaptıkları bütün eserleri kubbe şeklinde yapmıştır ve Türk mimarisinin en önemli ilk örneklerini vermiştir. Uygur Türklerinin kurmuş olduğu Kaşgar şehri İlim bilim ve fen alanında gelişmiş yüksek bir medeniyet olmasının yanısıra Tiyatro alanında gelişmiş ilk Türk şehridir. Uygurların millî çalgıları kopuz olmuştur. Uygurlar Göktürk kültürünü geliştirerek devam etmiş gelecek nesillere doğru düzgün aktarmıştır.
UYGUR’LARDA ZANAAT
Hotan ise Uygurların dokumacılık merkezi idi . Uygurlar madencilik de ileri gitmişlerdir muhtemelen Göktürklerin bildiği bir zanaat olan madencilik Uygurlar tarafından geliştirilmiştir. Uygurlar Bakır, Demir , Gümüş ve Altın madenlerini işlemiştir. Uygur coğrafyasında yapılan kazılarda bakır ve gümüş dökmek için kullanılan kazanlar ile taş kömürü madeni ocağı bulunmuştur. Uygurlar genellikle bu madenlerde silah ve tarım ürünleri yapmakta idiler . Uygurlar Göktürklerin ağaca yazmış olduğu yazıyı kağıda yazan ilk Türk boyudur. Uygurlar muhtemelen Çinlilerden öğrendikleri kağıt ve matbaayı geliştirerek kendilerine özgü alfabesi ile kitaplar yazmışlardır. Arapların ve Avrupalıların kağıt ve matbaayı uygulardan öğrendiği bugün kesin olarak bilinmemektedir . Değerli Takipçilerimiz kısaca Uygurlar tarım ticaret sanayi ve madencilik de ilkleri başaran şehirleşme faaliyetlerini başlatan Türk dili ile ilgili kitapları basan ve Türk tiyatrosu şiiri kültür ve medeniyetinin temelini atan Türk kültürünün kurucularıdır. Şimdi sizlere Uygur Türklerinin hakkında kaynakları listeleyeceğim :
UYGURLARDA TARIM VE HAYVANCILIK
Uygur Türkleri ipek yolu üzerinde bulunan güçlü bir Türk devleti idi sanat ilim ve fen dışında dokumacılık ve tarım ürünleri konusunda kendilerini geliştirmiş ve hayvansal ürünleri birçok ülkeye ihraç etmişlerdir. UYGUR şehirleri o dönemde Tarım ve hayvancılığın merkezî olmuştur. Dönemin kaynaklarından Uygurların Pamuk, Mısır, Buğday yetiştirmektedir. Uygur Türklerinin kurmuş olduğu Sanat eseri sayılabilir derecede önemli olan sulama kanalları sayesinde tarımda ilerlediği bilinen bir gerçektir. Mesela Uygur şehri olan Turfan kenti o dönemde Sebze ve meyve ‘nin başkenti idi bugün kullandığımız Turfan da meyve ve Turfanda sebze kelimeleri bile bize Uygur Türklerinin mirasıdır.
UYGUR MEDENİYETİ İLE İLGİLİ KAYNAKLAR
Süleyman Kutluk – Doğu Türkistan medeniyeti ve Uygurlar
Uygurlar ve Uygur medeniyeti – Kamil su
Mehmet ölmez Uygur hakanlığı Yazıtları
